-
1 акыл
сущ.1)а) ум, ра́зум; интелле́кт || у́мственный (труд), интеллектуа́льныйакыл яшьтә түгел - башта — (посл.) ум не в во́зрасте, а в голове́
акыл зәгыйфьлеге — у́мственная сла́бость
б) ум, рассу́док, рассуди́тельность || у́мственный, рассу́дочный ( анализ)в) благоразу́мие, рассуди́тельность; созна́ние, созна́тельностьакылың кайда иде соң синең? — где́ же была́ твоя́ рассуди́тельность (благоразу́мие)?
г) ум, разу́мность, (как сле́дствие о́пыта) ум-ра́зум, му́дрость; умудрённостьпрактик акыл — практи́ческий ум (му́дрость, умудрённость)
мәкальдә чагылган тирән акыл — глубо́кая му́дрость, отражённая в посло́вице
2) разг.а) мысль, иде́якаян килде әле сиңа бу акыл ? — отку́да у тебя́ э́та мысль?
б) сове́т, наставле́ниеаның акылы белән йөрсәң... — бу́дешь его́ слу́шаться... (ещё и не то бу́дет)
ата-ана акылын тоту — приде́рживаться (слу́шаться) роди́тельского наставле́ния
3) в знач. нареч. акылга у́мственно, интеллектуа́льно, в у́мственном (интеллектуа́льном) отноше́нии (созреть, подняться); по уму́ (уму́-ра́зуму), умо́м ( быть выше или ниже кого)акылга бер чамарак алар — у́мственно они́ почти́ одина́ковы
акылга үсү — вы́расти (созре́ть) у́мственно
4) в функ. сказ. акылында вменя́емый спец. (преступник, подсудимый)•- акыл теше
- акылы сау
- акылга сау••акыл алдан йөрү — быть сообрази́тельным (сметли́вым, предусмотри́тельным, дальнови́дным, дога́дливым), быть спосо́бным предви́деть (предусмотре́ть)
акыл арттан йөри — ≈≈ за́дним умо́м кре́пок
акыл башка килү — см. акылга килү 1)-3)
акыл баштан китү — см. акыл китү 1), 2)
акыл белән эш итүчән — рассуди́тельный; толко́вый
акыл бизмәненә салу (салып үлчәп карау) — в голове́ (уме́) взве́шивать (взве́сить, прики́дывать/прики́нуть); см. тж. акыл белән уйлап карау
акыл булсын — пусть (э́то) бу́дет (послу́жит) уро́ком; э́то кому́ нау́ка (на бу́дущее); что́бы (впредь) непова́дно бы́ло ( кому)
акыл җиңеләю — см. акылга җиңеләю
акыл җитү — сообрази́ть ( что), догада́ться ( о чём), доду́маться ( до чего), умудри́ться, ухитри́ться
акыл ирешми — см. акыл җитми
акыл кергән — умо́м (у́мственно) вы́рос; умудрён ( жизненным опытом); в (при) своём (здра́вом) уме́; со свои́м умо́м
акыл кертү — см. акылга утырту 1)
акыл кушканча — по веле́нию ума́ (делать что, поступать как), по веле́нию (тре́бованию) рассу́дка
акыл өләшкәндә йоклап калган (йоклап биләмдә, урманда, мич башында калган) — см. акылсыз 1) а); акылга сай 1)>
акыл өләшү — см. акыл өйрәтү 2)
акыл сата башлау — ирон. зау́мничать, зау́мничаться
акыл сыеклану — прост.; см. акылга җиңеләю
акыл сыйдырмау — см. акылга сыймау
акыл утырту — см. акыл керү
акыл утыру — см. акыл керү
акылга зәгыйфь — см. акылга җиңел 1)
акылга муафыйк — см. акылга ятышлы 1)
акылга (акылы) үсмәгән — умо́м не вы́шел
акылга туймаган — см. акылсыз 1) а), 2)
акылга утыру — см. акыл керү
акылга яту — каза́ться (показа́ться, представля́ться) разу́мным (благоразу́мным, рациона́льным, логи́чным)
акылга өйрәтү — см. акыл өйрәтү
акылдан шашкан — см. акылдан язган
акылдан шашу — см. акылдан язу
акылдан ычкыну — прост.; см. акылдан язу
акылны алу — см. акылдан яздыру
акылны башка җыю — см. акылны җыю
акылны эчү — прост. ра́зум (ум) пропива́ть (пропи́ть)
акылны югалту — см. акылдан язу 3)
акылы бармакка урарлык (чорнарлык) та юк — ума́ ни на грош у него́
акылы кыска — ум ко́роток ( у кого)
акылы (акылга) сау — в себе́, в здра́вом уме́, в по́лном (здра́вом) рассу́дке
акылы эшли — голова́ ( чья) рабо́тает (ва́рит, сообража́ет)
акылың алтын икән — ирон.; шутл. ишь како́й, у́мный (у́мник, у́мница) (вы́искался, нашёлся), губа́ не ду́ра; ишь чего́ захоте́л (... куда́ махну́л)
акылы үзе белән — семь пя́тниц на неде́ле
- акыл алу- акыл белән уйлап карау
- акыл бирү
- акыл җитмәслек
- акыл җитми
- акыл иясе
- акыл йөртеп карау
- акыл йөртү
- акыл керү
- акыл сату
- акыл китү
- акыл өйрәтү
- акылга өйрәтү
- акыл сайлыгы
- акылга җиңел
- акыллы җиңел
- акылга җиңеллелек
- акылга җиңеләю
- акылга килү
- акылга сай
- акылы сай
- акылга сайлык
- акылга сыймау
- акылга таман
- акылы таман
- акылга таманча
- акылы таманча
- акылга утырту
- акылга ятышлы
- акылдан язган
- акылдан яздыру
- акылдан язу
- акылдан язып
- акылдан язар дәрәҗәдә
- акылны җыю
- акылы башында
- акылында
- акылы камил
- акылы төштән соң
- акылы үзе белән
- акылы үзендә
- үз акылы үзендә -
2 баш
1. сущ.1)а) в разн. знач. голова́, башка́ прост. || головно́йбаш авыруы — головна́я боле́знь
б) о волосах на голове; башы такыр кырылган голова́ его́ (человека́) гла́дко вы́бритабаш тарау — расчеса́ть во́лосы, расчеса́ться
в) головно́й убо́рбашыгызны салыгыз — сними́те головно́й убо́р
2) перен. голова́ - ум, ра́зум, сообрази́тельность, смека́лка, смёткабу егеттә баш бар — у э́того джиги́та голова́ на плеча́х (т. е. он умён, сметлив, смекалист)
башың бармы синең, юкмы? — сообража́ешь ты и́ли нет (букв. есть у тебя́ голова́ и́ли нет)
3) голова́, голо́вушка (в знач. живая душа, человек, личность)баш исән булсын — была́ бы голова́ цела́
кая гына бармый, ниләр күрми егет башы белән ат башы — ( песня) где то́лько не побыва́ют, чего́ то́лько не испыта́ют голо́вушки до́брого мо́лодца да до́брого коня́
4)а) верх, верху́шка; верши́на, голо́вка, маку́шка; агач башы верху́шка (маку́шка) де́ревабагана башы — верх столба́
кашлак башы — верши́на холма́, возвыше́ния, го́рки
б) кры́шка, кро́вля, застре́ха; лапас башы кро́вля лаба́заөй башы — кры́ша до́ма
5) голо́вка, ко́лос, колосо́к, метёлка ( у травянистых растений)арыш башы — ко́лос ржи; тары башы метёлка про́са
6) голо́вка; лу́ковица, лу́ковка; коча́н; кәбестә башы коча́н капу́стысарымсак башы — лу́ковка, лу́ковица чеснока́
7)а) голо́вка, головна́я часть; наконе́чник, ко́нчикбармак башы — ко́нчик па́льца
сөңге башы — наконе́чник копья́
шырпы башы — голо́вка спи́чки
б) шля́пка; колпачо́ккадак башы — шля́пка гвоздя́
күчәр башы — колпачо́к о́си́
8) носо́к; оек башы носо́к чулка́, носко́витек башы — носо́к сапога́
9)а) коне́ц, ко́нчик, один из двух концо́в чего-л.карандаш башы — ко́нчик карандаша́
таяк башы — коне́ц па́лки
б) кра́ешек, специа́льно сде́ланная концева́я частьтастымал башы — концева́я часть полоте́нца
в) один из концо́в дере́вни, села́ и т. п., примыка́ющая к па́мятному ме́сту, к обы́чной принадле́жности любо́го селе́ниякүпер башы — часть у́лицы и́ли доро́ги у вхо́да на мост
10) нача́ло; нача́льный этапкөз башы — нача́ло о́сени
май башларында — ( приблизительно) в нача́ле ма́я
язгы чәчү башы — нача́ло весе́ннего се́ва
11) исто́к, исто́ки, верхо́вьеинеш (елга) башы — исто́к ручья́ (реки́)
12) нача́ло, нача́льный исто́чникмал башыбыз тавык булды — нача́лом на́шего животново́дства бы́ли ку́ры
13) загла́вие (книги, сочинения; главы, раздела)мәкалә баш белән чыкты — статья́ вы́шла (с таким-то) загла́вием
14) разг. квашня́, квашени́на, смесь с заква́скойкамыр башы — те́сто, оста́вленное на заква́ску
баш ясау — ста́вить те́сто на ква́шение
15) глава́, глава́рь, нача́льник, верхово́д, предводи́тель и т. п.хөкүмәт башы — глава́ прави́тельства
гаскәр башы — кома́ндующий а́рмией
16) в косв. п. верхово́дство, руково́дство; главе́нствоэш башына куелган — поста́вленный во главе́ де́ла (на руково́дство де́лом)
экспедиция башында — во главе́ экспеди́ции
17) в косв. п.; разг. нос, голова́, ры́ло (в знач. челове́к, ка́ждый, вся́кий)кеше башыннан — с но́са (с каждого участника чего-л.)
солдат башына — на ка́ждого солда́та; см. тж. борын
18) шту́ка, голова́, голо́вка ( счётная единица некоторых предметов)бер баш терлек — (одна́) голова́ скота́
ике баш суган — две голо́вки (лу́ковицы) лу́ка
өч баш шикәр — три шту́ки са́харной головы́
19) в ф. исх. п. баштан; с... головы́ ( в определённом умственом состоянии)исерек баштан — с пья́ной головы́, будучи пья́ным, в пья́ном состоя́нии
кызган баштан — в состоя́нии возбужде́ния, под горя́чую ру́ку
••ирекле баштан утка кермиләр — посл. с во́льной голово́й (без принужде́ния) в ого́нь не ле́зут
акыл яшьтә түгел, башта — посл. (букв. ум не от во́зраста, а от головы́)
ике тәкә башы бер казанга сыймас — посл. два медве́дя в одно́й берло́ге не живу́т (букв. две бара́ньи го́ловы не мо́гут помести́ться в одно́м котле́)
2. прил.баш та баш, шалкан башы да баш — погов. (букв. и голова́ - голо́вка, и голо́вка ре́пки - голо́вка, т. е. не всякая голова умна)
1)а) гла́вный; важне́йший, пе́рвыйбаш кеше — гла́вный челове́к
баш инженер — гла́вный инжене́р
баш роль — гла́вная роль
баш сәбәп — гла́вная причи́на
баш урам — гла́вная у́лица
б) гла́вный, глав-баш врач — главвра́ч, гла́вный врач
2) головно́й, пе́рвый по счёту; иду́щий впереди́баш канал — головно́й кана́л
баш отряд — головно́й отря́д
3) загла́вныйбаш мәкалә — загла́вная статья́
•- баш айкау
- баш бармак
- баш бау
- баш изәү
- баш исәбе
- баш капкачы
- баш киеме
- баш килеш
- баш кисү
- баш кич
- баш көн
- баш кода
- баш кую
- баш күнәк
- баш очы
- баш сабу
- баш сабынлау
- баш сөяге
- баш тарагы
- баш төрү
- баш турысы
- баш түбәсе
- баш хәреф
- баш чәркәсе
- баш чыгару
- баш чыңлау
- баш чыңы
- баш яулыгы
- баштан каплану
- баштан сыйпау••- баш аву- баш авыраю
- баш алу
- баш арты
- баш асты
- баш әйләндергеч
- баш әйләндерү
- башын әйләндерү
- баш әйләнү
- баш бармак кебек
- баш бармак шикелле
- баш бармактай
- баш бәйләнү
- баш бетү
- баш бирмәү
- баш бөгү
- баш булу
- баш вату
- баш җитү
- баш иеп бару
- баш иеп килү
- баш ию
- баш йөртү
- баш кагу
- баш калкыту
- баш катыру
- баш кашу
- башын кашу
- баш килү
- баш китәрлек
- баш күккә тию
- баш түбәгә тию
- баш күккә тия язу
- баш түбәгә тия язу
- баш күрсәтү
- баш күтәрмичә
- баш күтәрмәстән
- баш күтәрү
- баш мал
- баш ат
- баш ору
- баш очында болыт
- баш очындагы болытлар
- баш өсте
- баш өстеннән йөрү
- баш өстеннән карау
- баш салу
- баш ташлау
- баш тоту
- баш төртү
- баш түнү
- баш чайкау
- баш югалту
- баш яр
- башка атлану
- башка менү
- башка ишәк типкән
- башка ишәк типмәгән
- башына тай типкән
- башына тай типмәгән
- башка сугу
- башны алып китү
- башны алып качу
- башны алып олагу
- башны алып таю
- башны ашау
- башны җую
- башны ию
- башны кисәргә бирәм
- башны салу